Military Images/Alamy/Visualhellas.gr
Ποια ήταν η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα πριν από το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου; Και τι άλλαξε με την κατάκτηση της χώρας από τις δυνάμεις του Άξονα;
Πώς και γιατί η Ελληνίδα βγήκε από τον περιορισμένο ρόλο της «καλής νοικοκυράς και μητέρας»; Ποια ήταν εκείνη η δύναμη που την ώθησε -πέρα από την καθημερινότητα- στον αγώνα, τη δράση, τη σύγκρουση, την αντίσταση;
Πότε άλλοτε στη νεότερη ελληνική ιστορία είχαμε τέτοια μαζική συμμετοχή γυναικών;
Η Εθνική Αντίσταση (1941-1944) άφησε ισότιμο χώρο στη γυναίκα, δίπλα στον άντρα. Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας και η απρόσμενα εκρηκτική συμμετοχή των γυναικών αποτέλεσαν πεδίο μελέτης για πολλούς ιστορικούς, ακριβώς γιατί δεν υπήρξε προηγούμενο.
Μέχρι τότε, η κοινωνική θέση της γυναίκας στην Ελλάδα περιοριζόταν αυστηρά στον ρόλο της μητέρας και νοικοκυράς – στο σπίτι, τα παιδιά, την κουζίνα*.
Ο πόλεμος ανέτρεψε αυτή τη συνθήκη. Οι γυναίκες βγήκαν από το σπίτι και βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή της προσπάθειας: στις κορυφές της Πίνδου, κουβαλώντας πολεμοφόδια και τραυματίες, τις αγροτικές δουλειές, τα εργοστάσια.
Αντικατέστησαν τους άνδρες που έλειπαν στο μέτωπο, το αντάρτικο ή τις φυλακές, κρατώντας ενεργή την παραγωγή.
Από εκεί ξεκίνησαν όλα. Και δεν ξαναγύρισαν πίσω.
Με την πλήρη κατάληψη της χώρας από τις δυνάμεις Κατοχής -Γερμανούς, Ιταλούς και Βούλγαρους- οι γυναίκες δεν έμειναν θεατές. Πέρασαν στην ενεργή αντίσταση, αντλώντας από τη μνήμη ηρωίδων του αγώνα όπως οι Μπουμπουλίνες και οι Σουλιώτισσες.
Πολλές εντάχθηκαν μαζικά στην Εθνική Αλληλεγγύη** και την ΕΠΟΝ, ενώ η συμμετοχή τους στον ΕΛΑΣ αυξήθηκε, κυρίως, μετά το 1943.
Στο ΕΑΜ οι γυναίκες αποτελούσαν περίπου το 40% των μελών, ενώ στην Εθνική Αλληλεγγύη έφταναν το 80%, αναλαμβάνοντας νευραλγικούς ρόλους.
Οι γυναίκες δεν περιορίστηκαν σε υποστηρικτικούς ρόλους. Σχηματίστηκαν ακόμα και μάχιμες μονάδες, όπως η γυναικεία διμοιρία της 13ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ.
Στην Καισαριανή, η Ευτυχία Μορίκη, γνωστή και ως «Μάνα της Καισαριανής», ανέλαβε επικεφαλής γυναικείας διμοιρίας σε ηλικία μόλις 17 ετών — είχε υπό τις διαταγές της έναν ολόκληρο λόχο ανδρών του ΕΛΑΣ.
Στον Ζάρκο Τρικάλων συγκροτήθηκε έφιππη ομάδα γυναικών, που δρούσε στην ύπαιθρο.
Η “Θύελλα”, ψευδώνυμο της Μένης Παπαηλιού, ξεκίνησε από την ίδια 13η Μεραρχία και εντάχθηκε στο «Τάγμα Θανάτου» με λοχαγό τον Ντίνο Γιαννόπουλο και καπετάνιο τον Φώτη Παρνασιώτη. Πολέμησε στο πλευρό του Άρη Βελουχιώτη, συμμετείχε στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου και σε πολλές μάχες σε Ευρυτανία και Άγραφα. Σκοτώθηκε στα Δεκεμβριανά.
Η Διαμάντω, μόλις 18 ετών, πολέμησε στο Μπλόκο της Κοκκινιάς — τη σκότωσαν οι Γερμανοί.
Οι γυναίκες της Αντίστασης ήταν παντού: στην περίθαλψη των τραυματιών, στα συσσίτια, στη διανομή τροφίμων, ακόμη και στη μάχη για την προστασία της σοδειάς στα χωριά.
Μετέφεραν όπλα και μηνύματα, διέδιδαν τον παράνομο Τύπο, τύπωναν και κυκλοφορούσαν γυναικεία περιοδικά, όπως Η Ελεύθερη Νέα στην Αθήνα, Η Γυναικεία Δράση στον Πειραιά και Η Φωνή της Ρουμελιώτισσας. Τα περιοδικά αυτά τα επιμελούνταν και τα υπέγραφαν επιστήμονισσες, φοιτήτριες.
Τον ύμνο του ΕΛΑΣ τον έγραψε η ποιήτρια Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, προσφέροντας έναν συγκινητικό λυρισμό στον εθνικοαπελευθερωτικό λόγο.
Στις 22 Ιουλίου 1943, κατά τη μεγάλη διαδήλωση στο κέντρο της Αθήνας ενάντια στη βουλγαρική επέκταση, οι Παναγιώτα Σταθοπούλου και Κούλα Λίλλη σκοτώθηκαν με φρικτό τρόπο – συνθλίφτηκαν από τις ερπύστριες των γερμανικών τανκ. Η εικόνα τους έγινε σύμβολο της γυναικείας αυτοθυσίας.
Ματωμένα ονόματα: οι εκτελεσμένες της Καισαριανής
Στις 3 Μαΐου 1944, στην Καισαριανή, γράφτηκε μία από τις πιο μαύρες σελίδες της γυναικείας συμμετοχής στην Αντίσταση. Εκτελέστηκαν οι πρώτες γυναίκες και ήταν:
Η Φρόσω Χατζηδάκη (73 ετών) και η κόρη της Μαρία Χατζηδάκη (35 ετών) εκτελέστηκαν αγκαλιασμένες.
Η Στέλλα Ντέρη, 26 ετών, εκτελέστηκε την ίδια μέρα που τα δύο της αδέλφια απαγχονίστηκαν στο Μεγάλο Πεύκο.
Η Σούλα (Ασπασία) Ανυσίου, 35 ετών, εκτελέστηκε επειδή έκρυβε στο σπίτι της τον ανάπηρο πολέμου Αναστασιάδη Λευτέρη, έναν από τους 200 της Καισαριανής.
Την ίδια μέρα εκτελέστηκε και η Φιφή (Σοφία) Χωραφά, μαζί με τον σύζυγό της.
Πείνα και Αντίσταση: οι γυναίκες στους δρόμους
Στις 23 Αυγούστου 1943, 800 γυναίκες από τα Χάσια της Πίνδου κατέβηκαν στα Τρίκαλα φωνάζοντας: «Πεινάμε – Ψωμί!»
Απαιτούσαν τον άμεσο ανεφοδιασμό των αποκλεισμένων χωριών. Οι συνεργάτες των Γερμανών συνέλαβαν 300 από αυτές. Όμως, οι γυναίκες των γειτονικών περιοχών ξεσηκώθηκαν. Όρμησαν στα Τρίκαλα, τις ελευθέρωσαν και κατάφεραν να πάρουν τρόφιμα για να σώσουν τα παιδιά τους.
Ηλέκτρα, σύμβολο της γυναικείας αντίστασης
Η Ηλέκτρα Αποστόλου, κορυφαία μορφή της Αντίστασης, συνελήφθη από την Ειδική Ασφάλεια και υπέστη φρικτά βασανιστήρια. Το σώμα της κακοποιήθηκε ακόμη και μετά θάνατον – σημάδι του μίσους απέναντι σε ό,τι εκπροσωπούσε: τη γυναίκα που σηκώθηκε όρθια απέναντι στον φασισμό.
Η οργή των γυναικών γίνεται πορεία
Το 1944, 400 γυναίκες από τα Τζουμέρκα κατέβηκαν στην Άρτα και απέσπασαν τρόφιμα από τις Αρχές.
Λίγο πιο βόρεια, 700 γυναίκες από τη Φαρκαδώνα Τρικάλων διαδήλωσαν ενάντια στην πολιτική επιστράτευση, ενώ άλλες 150 Καραγκούνες ακολούθησαν με αποφασιστικότητα στους δρόμους των Τρικάλων.
Βασανισμένες αλλά αλύγιστες
Τον χειμώνα του 1943, οι Γερμανοί συνέλαβαν 100 γυναίκες. Τις ξέντυσαν, τις βασάνισαν και τις έριξαν γυμνές στο χιόνι για τρεις ώρες, με τα όπλα στραμμένα πάνω τους. Καμία δεν λύγισε. Καμία δεν μίλησε.
Μανάδες και παιδιά, στο ίδιο εκτελεστικό απόσπασμα
Στο Δίστομο, την Κάντανο, τα Καλάβρυτα, τον Χορτιάτη και αλλού, οι γυναίκες εκτελέστηκαν μαζί με τα παιδιά τους. Δεν υπήρξε διάκριση. Δεν υπήρξε έλεος.
Η πρώτη ψήφος: πολιτικό πέρασμα στη συλλογική αυτοσυνειδησία
Το 1944, για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία, οι γυναίκες συμμετείχαν σε εκλογές — σε αυτές του Εθνικού Συμβουλίου που διοργάνωσε το ΕΑΜ στις ελεύθερες περιοχές. Ήταν ένα τεράστιο βήμα αυτογνωσίας και συνειδητοποίησης του πολιτικού τους ρόλου.
Η γυναίκα, μέσα από την Αντίσταση, έσπασε τα δεσμά του παραδοσιακού ρόλου: δεν ήταν πια μόνο «σπίτι, παιδιά, χωράφι».
Το ΕΑΜ, σε αντίθεση με την πατριαρχική κοινωνία της εποχής, δεν έκανε διαχωρισμούς — δεν περιόρισε, δεν υπέδειξε. Έδωσε στη γυναίκα φωνή, θέση, όπλο και ψήφο. Έκανε πράξη την ισότητα των φύλων, όχι ως σύνθημα, αλλά ως καθημερινή ανάγκη του αγώνα και της ζωής.
Ο αγώνας αυτών των γυναικών δεν είναι απλώς παρελθόν – είναι μνήμη, θεμέλιο και υπενθύμιση ότι η ισότητα δεν χαρίστηκε. Κερδήθηκε.
*Η θέση της γυναίκας στη ναζιστική Γερμανία ακολουθούσε τον κανόνα των 3 «Κ» δηλαδή “Kinder, Küche, Kirche”. Είχε το ρόλο της γεννήτριας «φυλετικά καθαρών» Γερμανών.
**Η Εθνική Αλληλεγγύη ήταν η οργάνωση κοινωνικής πρόνοιας του ΕΑΜ στην κατεχόμενη Ελλάδα κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
ΠΗΓΗ
Μαριάννα Ρανού, Η συμμετοχή της γυναίκας στην εθνική αντίσταση και οι παραδόσεις του κινήματος, Συμπόσιο για την ιστορία της εθνικής αντίστασης, Σύγχρονη Εποχή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου